MALI NEMO – PANČEVO
2019.PRIKAZ – ŽIVKO IVKOVIĆ
Prva asocijacija na flautu i flautiste je meni barem, Ien Anderson flautist i vokalni solist grupe Jethro Tull, no ovde uopšte nema reči o rokenrolu, te je, za mene izaći iz sfere pomenutog ne samo izazov nego i put u ne(s)poznate, neistražene segmente muzike, te se sa dozom uzdržanosti upuštam u pisanje prikaza za ovaj Sladjanin naslov. Naslov zbilja bitan za istoriju srpske muzike (stoji ovde u podnaslovu ‘prilog istoriji srpske muzike XIX i prve polovine dvadesetog veka’) .
Ono, očekivao sam, iskreno, slovo o džezu jer autorku povezujem sa tim muzičkim pravcem, ali, iz nekih razloga i barem za sada taj naslov je na čekanju….. U Portretima flautista do XV veka autorka piše da do odredjenih odgovora i saznanja vezanih za flautizam možemo doći čitajući dela istoričara i putopisaca. Tako je i o predrimskom dobu a vezano za Dardance koji su naseljavali ove krajeve pisao antički pisac Straban. Pisao i zapisao kako se radi o muzički nadarenom narodu pogotovo kada je reč o žičanim instrumentima i flauti. Usput, moja saznanja o ovom muzičkom instrumentu su više negoli skromna, sežu tek do naziva tih, kao, Pratenova flauta, art flauta, pikolo flauta, blok flauta i provansalska flauta. Autorka u svojim istaživanjima dolazi do saznanja vezanih za Balkan, pa tako imamo podatak da je arapski geograf Ibn Dasta u svojoj muzikohronologiji zapisao da su u X veku Sloveni koristili nekolike vrste lira, gusala i flauta, te tako stižemo do srpskih država i tu novu kulturološku eru ali uz zanemarivu faktografiju vezanu za muziku izuzev poetski nespornih tragova i to za vreme vladavine Velikog srpskog župana Uroša II kada je opevan njegov povratak na presto. Naravno da sa podizanjem pravoslavnih hramova kreće crkveno pojanje ili vokalni život, kako to već piše Mitićeva. I ako postoji ličnost koja će nas pohoditi i zaintrigirati svojim znanjem iz sfere muzičke kulture je svakako autorka koja ovim naslovom to potvrdjuje. Naslov zasigurno neće naići na širi odjek jer vreme u kom živimo preferira umnogome prizemnije i sasvim drugačije te, ispod dijagonale vrednosti. U uvodnom delu ovog ‘Portreti flautista’ naslova autorka preferira vreme srednjovekovne srpske države od sedmog veka pa na ovamo i zastupljenost muzičkih sadržaja na dvorovima vladara iz nekoliko dinastija a tu se flauta provlači u kontekstu najranijeg muzičkog instrumenta ali pod drugačijim nazivima (cevnica, Panova frula ….) a najraniji prikaz ovog instrumenta datira iz 1313. godine u crkvi kraljevoj Studenici uz onaj pozniji mnogo iz 1737. gde imamo oslikanu devojku koja svira blok flautu, a detalji su to iz manastira Bodjani (Opština Bač). Potom su tu redovi posvećeni Jeleni Lazarević, kćeri kneza Lazara i njenoj očaranosti zvukom flaute. Stoji da je 1126. godine Jelena sa svitom otputovala u Dubrovnik gde se tradicionalno obeležavala gradska slava Sveti Vlah uz prisustvo trubača, flautista i bubnjara, te da smo imali i tu razmenu naznačenih instrumentalista izmedju dubrovačkiih i bosanskih (Sandalj Hranić, Radoslav Pavlović) kraljeva i vojvoda, ali da je na dvorovima Stefana Lazarevića i Djuradja Brankovića takodje nastupao izvestan broj muzičara i to u prvoj polovini XV veka. Potom je padom srpske države (1459) i turskom okupacijom instrumentalna forma umetnosti gotovo utihnula, narod je bežao put Ugrarske a delom i u Dubrovnik, Turci su za sobom ostavljali uglavnom spaljene naseobine, preobraćivali u islam (uglavnom u Bosni i Hercegovini). I to nije nepoznanica kao ni ono da bi za svetsku istoriju bilo kudikamo bolje da se nisu javili ti genocidni narodi poput Nemaca, Španaca, Turaka i Engleza, jer su svojom antikulturološkom dominacijom pričinili nepopravljivu štetu ostatku civilizacije. U novijoj srpskoj istoriji je tako zabeleženo da je 1829. godine održan prvi koncert za violinu i to u Čačku, da bi iste te ukazom kneza Miloša došlo do formiranja ‘Knjažesko serbske bande’ u Kragujevcu, a formirao ju je Josif Šlezinger. Kraljevsko serbska banda se ovde često provlači, violina i flauta su stavljeni u kontekst omiljenih i naravno najzastupljenijih instrumenata. Svojevremeno sam u naslovu Zorana Brankovića (Dečaci sa Morave) našao imena najpoznatijih flautista tog vremena a odnosi se to isključivo na Čačak. Profesionalana flauta se kao instrument po Sladjani ovde prvi put javlja od 1835. godine, i to u kontekstu pesme za pozorišnu predstavu Joakima Vujića koju komponuje Josif Šlezinger. Piše dalje Mitićeva kako su imena flautista amatera, članova vojnog i pozorišnog orkestra ostala nepoznata …..
Zanimljivo je i to da se tek 1842. beleži prvi koncert violiniste Milana Milivuka uz pratnju Vojnog orkestra pod upravom Šlezingera, da bismo 1844. imali prvi najavni plakat i to za nastup kapele barona Helenbaha, flautiste iz Slovačke, ondašnje Ugarske kraljevine. Tako da se taj beogradski koncert podvodi pod samo jedan u nizu onih evropskih, a stoji da je za vreme boravka u Zagrebu upoznao cenjenog kompozitora Vatroslava Lisinskog sa kojim uspostavlja tešnju saradnju. Stoji da flauta kao instrument tada u XIX veku nije ne znam koliko zastupljena, te navodi jedan od retkih koncerata izvesnog Čeha Petra Lifke u Novom Sadu 1862. godine. Dolazimo i do Davorina Jenka značajnu kariku ondašnje muzičke scene iz 1865. godine. Mitićeva potom u kontekst najznačajnijih srpskih flautista dovodi imena Save Popovića Tekelije i Aleksandra Nikolića ali i Josifa Pančića sahranjenog (znamo to već) na vrhu Kopaonika za kog piše da je flautu svirao i kao gimnazijalac. U IV delu naslova ovog, pod ‘Profesionalni flautisti prve polovine XX veka’ ime Mirka Radosavljevića je neupitno preferentno, no, po Sladjani o pomenutom je iznašla nekolike, šture uglavnom podatke, pa tako stoji da je postao član Bečke opere i filharmonije …. a po povratku u Srbiju njegovo ime se dovodi u kontekst suosnivača Udruženja srpskih muzičara 1907. godine sa Stanislavom Biničkim i Stevanom Mokranjcem. Kaže dalje autorka kako je Radosavljević potpuno zaboravljena muzička ali i vojna legenda Prvog balkanskog rata, a što i ne začudjuje jer narodi naši pamte uglavnom loše ono, dobro se, naprotiv, veoma brzo zaboravlja. Potom imamo slovo o flautisti Ljubomiru Dimitrijeviću, Kragujevčaninu, o kom nalazi više podataka tako da je i biografija njegova sasvim pristojna. Istaći ću da je pomenuti iz grupacije najznačajnijih srpskih flautista uz Jovana Petšela, Jakova Srejovića, Josipa Habšida, Milana Vladiva …. Piše autorka da je ondašnji srpski Orkestar opere i filharmonije u osvit Drugog svetskog rata imao takvu liniju flauta koja se mogla meriti sa bilo kojim evropskim orkestrom. Ima reči i o diskografiji izmedju dva svetska rata, naime muzičari kraljeve garde snimaju ploče koje je objavio His Masters Voice, a tu su i snimci (uz one Vojnog orkestra pod upravom Stanislava Biničkog iz 1909. godine) najveća i najznačajnija tonska dragocenost tog vremena. Imamo ovde podatak o Prvom festivalu moderne muzike održanog maja 1928. u Beogradu, a neispustivo je i ono kako je Rozalija Adanja prva džez kantautorka u Srbiji. Autorka se, više negoli kompetentno i sa nesumnjivom dozom ljubavi odnosi prema stvaralačkim opusima domaćih tih, srpskih i jugoslovenskih muzičara vezanih za klasičnu tu, iznoseći svoja zapažanja, vidjenja značajnih instrumentalista, koncerata ondašnjih ….. U delu ‘ Flauta u školskim i džez orkestrima’ dolazimo do čačanskog String orkestra iz 1927. sa flautistom u istom, a što ovaj grad svrstava ili dovodi na čelnu poziciju vezano za flautizam u ondašnjoj državi. Piše tako i o sokolskom orkestru iz ovog grada (1928) u kom takodje imamo zaduženje flautiste. Bor je takodje imao sokolski orkestar (1930), ali i je i u Šapcu egzistiralo Šabačko pevačko društvo Zanatlija, formirano 1933. te da džaz orkestar iz pomenutog beleži svoj prvi nastup već naredne 1934. godine. Ima reči i o valjevskom džez kvintetu Broadway Jazz iz 1939. godine. U zaključku ovog naslova od neprocenjivog značaja za srpsku i jugoslovensku istoriju flautizma (ali i drugih) bez ustrezanja ću napisati kako je autorka dala sve od sebe ne bi li zaokružila jedan ovakav, a priznanje smo joj svi mi, njeni poštovaoci.
05.04.2024.